Беларуская мова (9 клас)
Дата публикации: 1 сентября 2023
Падрыхтоўка да экзамену
па беларускай мове ў 9 класе
РЭКАМЕНДАЦЫI
да экзамена па беларускай мове (дыктант)
9 клас
Пры падрыхтоўцы да экзамена неабходна паўтарыць правiлы:
—па фанетыцы: е,ё-я; о,а-э; д-дз; т-ц; у-ў; правапiс прыставак на –З,-С , пpaвaпicI, Ы, Й пасля прыставак; іншамоўных спалучэнняў галосных, падваенне i падаўжэнне зычных; правапіс мяккага знака, апострафа, правілы пераносу iінш.;
—па марфалогii:суфіксыiканчаткі назоўнікаў, прыметнікаў, дзясловаў; НЕ (НЯ), HIз рознымі часцнамі мовы; пpaвaпicпрыслоўяў, складаных iскладанаскарочаных слоў, пpaвaпicуласных назоўнікаў;
—па сiнтаксiсу i пунктуацы:знакi прыпынку ў простым сказе, у сказах з аднароднымi членамi, сказах са звароткамi, пабочнымi словамi, сказах з адасобленымi членамi (азначэннямi, прыдаткамi, акалiчнaсцямi, ускладнёнымi дапаўненнямi); складаназлучаным, складаназалежным, бяззлучнiкавым сказах, у сказах з простай iўскоснай мовай.
МЕТОДЫКА ПАЎТАРЭННЯ
Паўтарэнне – гэта ўзнаўленне прачытанага сваімі словамі.
Звяртанне да прачытанага дапушчальна толькі калі немагчыма ўспомніць тэкст на працягу 2 – 3 хвілін напружання памяці.
Каб выкарыстаць эфектыўна час падрыхтоўкі да экзаменаў, мнагакратна выкарыстоўвайце прапанаваны рэжым паўтарэння і атрымаеце добрыя рэзультаты. Але трэба звярнуць увагу на дзве ўмовы:
- маецца на ўвазе паўтарэнне ўжо вывучанага і засвоенага матэрыялу. Цяжка чакаць станоўчы рэзультат, калі ў такім рэжыме вывучаецца новы матэрыял, яшчэ не сістэматызаваны ў свядомасці вучня;
- працэс паўтарэння неабходна праводзіць строга ў адпаведнасці з наступнымі рэкамендацыямі:
Першае паўтарэнне –адразу пасля чытання.
Другое паўтарэнне — праз 20 хвілін.
Трэцяе паўтарэнне — праз 8 гадзін.
Чацвёртае паўтарэнне –праздзень (лепш перад сном).
На экзамене неабходна:
- Уважлiва праслухаць увесь тэкст.
- Пры першым чытанні настаўнiкам сказа не пiсаць, а ўважлiва слухаць.
- Пры паўторным чытаннi настаўнiкам сказа акуратна запiсаць сказ.
- Пазбягаць выпраўленняў.
- Пiсаць акуратна, зразумела, разборлiва.
- Уважлiва праверыць тэкст.
ДЫКТАНТЫ
(Не)спадзява…ая сустрэча
(Пад)вечар л…снік вы…шаў на в…лікую паляну сяро…лесу і спыні…ся. Агдедз…ўшыся зразумеў мінулай ноч…у ў авёс наведва…ся мя…ведзь.
Ласі алені і дзікі калі натрапяць на палетак а…са ядуць яго стоячы. А вось мя…ведзь ласуец…а інакш. Заходзіць ён у авёс садзіц…а пярэднімі лапамі прых…нае да сябе сцяблы і а…шморгвае мяцёлкі з(с)сало…кімі з…рнятамі. Паабрывае мяцёлкі вакол сябе і далей сунец…а пакідаючы за сабой ш…рокую паласу.
Падзіві…ся ляснік на мя…ведзеву работу і пайшоў(да)дому. Ідучы (не)заўважыў як пады…шоў да драўлянага мастка цераз (не)вялікую л…сную рачулку. Ужо ступіў адной нагой на масток і тут(не,ня)ўбачыў а ху…чэй адчуў што на другім баку мастка (не)хта стаіць. Глянуў наперад і валасы падняліся за пя…ь крокаў ад яго стаяў на задніх лапах в…лізны буры мя…ведзь.
Л…сніка ад гэтай (не)чаканай сустрэчы нібы парал…завала ён (не,ня,ні)мог (не,ня,ні)крыкнуць(не,ня,ні)варухнуцца.
На мя…ведзя (так)сама (не)шта на…шло. Ён стаяў(не)рухома як вялізны пень і пільна глядзеў на чалавека. Потым варухнуўся апусціў п…рэднія лапы саступіў з дарогі. (162)
Паводле 3. Бяспалага
- Абе(д,т) у м…целіцу
(Не)дзе апоўдні падз…муў лё…кі ветрык. Ён па…хопліваў сн…жынкі і насіў іх у паветры пакуль тыя (ні)бы зн…могшыся (не)падалі долу.
Гадзіны праз па…тары вец…р памацнеў пачаў дз…муць з нейкай злос…цю. У в…ршалінах хвой чу…ся шум з (т,ц)іхім с…вістам (не)шта глуха стукала рыпела а сн…жынкі па…хопл…ныя ветрам імкліва ўзн…маліся (ў)гору.
(Не)чакана як здань са снежнай в…хуры з(‘,ь)явілася в…лікая ш…рая птушка і села (не)падалёк на б…розе. Праз хв…ліну з(‘,ь)явілася другая амаль ч…рная і села на суседнюю б…розу. Усё жывое калі пачалася м…целіца (не)куды пахавалася як быц…ам яго і (ня,не)было ў лесе тол…кі гэтыя дз…ве птушкі падобны… на дамашніх кур…й (не)звярталі ўвагі на зав…руху на скавыта…е ветр… павольна хад…ілі па галінах бяро(с,з) выцяг…валі шыі прыўзнімаліс… нібыта хацелі ўбачыць што робіцца за суседнімі дрэвамі.
Гэта былі ц…ц…рук з ц…церкаю. Яны нічога (не)выгляд…валі. Ц…церукі карміліс… шч…палі на галінах пупышкі свой асноўны зімовы ласунак.
Відаць гэтыя птушкі выкар…сталі м…целіцу каб добра па…сілкава…а бо ў гэты час (ні)хто ім (не)перашкаджаў (ні)хто іх (не)трывожыў. (164)Паводле 3. Бяспалага
- Летн…м днём
Алесь ішоў высокім берагам (в)озера на якім шумелі кашлатыя хвоі. (Дзе)нідзе як волаты ахапі…шы чыгун…ым вузлаватым карэн…ем з…млю стаялі дубы. Магутныя і велічныя постаці іх а…біваліся ў люстран…ай вадзе.
Малюнкі прыроды м…няліся ад…ін за адным. Толькі што Алесь захапляўся высокім абрыв…стым бераг…м як раптам даро…ка што белая ручаінка пакацілася з узгорк(у,а) (ў)ніз і перад вачыма яго рас…кінулася б…змежная с…нажаць як бы разас…лаў хто (вялізны)вялізны д…ван што зл…ваўся (ў)далечыні з блакітным шо(ў,л)кам чэрвен…скага неба. (Дзе)нідзе тол…кі в…днеліся на гэтай (не)абсяжнай з…лёнай роўнядзі асобныя ку(п,б)кі б…ланогіх б…розак якія стаялі м…сцінамі як тыя д…яўчаты ў карагодзе.
Даро…ку пераб…гаў ручай які цурчэў (з)пад маладой алеш…ны што ўзн…малася над чаротамі. Вада была такая чыстая з нейкім кры…тальным а…ценнем што нава… круглыя гла…кія камен…чыкі якія л…жалі на дне ручая здаваліся белымі каралямі.
I хоць Алесю ў той час (не)хацелася піць ён нах…ліўся і прыемны халадок ас…вяжыў яго. Пасля падня…ся далоняю выц…р губы а…трос з(с) кашулі празрыстыя кроп…лькі і а…чуў што прасв…тлела ў вачах. Нава… ля…чэй цяпер ступалі ногі… (165)
Паводле П. Броўкі
- Водар д…ядоўнік(у,а)
Гэта было ў той год калі ўсе травы і кветкі стомле…ыя ад спёкі павыгаралі на каран(ю,і). Кветкі якім быў самы час пахнуць (не)пахлі. Навокал стаяў слупам задушлівы трывожны пах ломкай выгар…лай ад сонца травы.
I раптам (ад)некуль (с,з)блізку данёс…я тонкі эл…гантны водар. Хоць ён быў і слабаваты але іншыя горкія пахі ні(бы) ўзмацнялі яго.
Я аз…рнуўся (на)вокал і нідзе нічога (не)заўважыў што б магло струменіць такі водар. Праўда (не)падалёку стая(л,ў) зялёны лапушысты дз…доўнік увесь усыпа…ы (л…лова)пурпуровымі камяч…камі. Аднак я толькі сл…згануў па ім абыякавым поз…ркам і (не)звярнуў (ні)якай увагі гэта ж бур…ян пустазе(л,лл)е быльнё(х,г)…
Але пах м…навіта ён дз…доўнік. Яго моцныя карані дашукаліся ў самых глыбінях жаданай вады і цяпер (л…лова)пурпуровыя кветкі пахлі с…вежасцю і чыс…цінёй. Прыстойна і высакародна пахлі тыя ваўчкі якія звычайна чапляюцца за ўсё за што тол…кі можна зачапіцца. Каб і там куды іх зан…суць гэтак жа настойліва шукаць чыстай вады з глыбінь якая так спатрэбіцца іхн…м кветкам і на новым месцы.
Каб жыць моцнае карэ…е патрэбна (не)толькі чалавеку але і раслінам. (173)
Паводле Я. Сіпакова
- Кош…к малін
Навальніца дагнала мяне калі я не ад…ехаў і кіламетр(а,у) ад лес(а,у). Я нац…скаў як толькі мог на п…далі чуючы што вуркоча гром але (ўсё)роўна ўцячы ад дажджу (не)ўдалося дарога скро(с,з)ь ву(с,з)кая караністая і шма(д,т) дзе трэба было каціць в…ласіпед.
Бл…снула маланка і с…кануў лівень. Спыні…шыся я пачаў хуц…нька а…вязваць ад багажніка пла(с,ш)ч які выяз…аючы з дому захапіў (на)ўсякі выпадак.
Раптам бачу ра…плёскваючы лужыны бяжыць прыкрыўшы галаву рукамі (на)пярэймы мне хлапчук. Яшчэ (з)далёку крычыць:
– Дзя…ька дайце пла(с,ш)ча! Маліны мокнуць. Ц…лы кош…к малін!
Я глянуў куды паказваў рукою хлопч…к. Праз с…вую сетку даждж(а,у) я ўгледз…ў у пол(е,і) жанчыну. (Ня)доўга думаючы я с…гануў цераз поле проста да яе. Яшчэ (на)бягу падаў пла(с,ш)ч і тая прыкрыла ім па(л,ў)нюткі кош…к с…пелых і буйных апырска…ых даж…ом малін і выпр…стаўшыся сказала ціха:
– Я ўжо думала што прападуць маліны. Мы ж ц…лы дзень гнуліся каб варэ…е зварыць.
Дождж ліў як з вядра а жанчына і хлапчук стаялі і моклі (не)прыкрытыя (не,ні)чым і радаваліс… што (не)прападуць маліны. (166)Паводле Б. Сачанкі
- М…лодыі крылатых салістаў
Світа…е. Роўная сту(ш,ж)ка л…сной дарогі. В…льготная с…вежасць паветра настое…а водарам начных прыгажунь белых фі…лак (па)абапал духмяня…а суніцы звоняць завя…ю ч…рніцы.
(Ня)рэдка (на)золку ш…рую ц…шыню парушае лё…кі ветрык. Вось і цяпер яго подых нясе (с,з) берагоў (С,с)ергучоўскага канал(у,а) гаркаватыя м…лодыі крылатых салістаў. Раней за іншых сустракае і славіць с…вітанак (рыжа)грудая заранка. Яе с…рабрыстая пес…ня абуджае б…расцянак малінавак драздоў. (Не)праспалі світанак гаманлівыя зязюлі пачалі п…раклічку галубы. У агністым полымі ўзыходз…чага сонца з л…сных нетраў л…цяць чароўныя гукі івалгі. Гэта пільная і палахлівая птушка заўсёды трымае…а ў (т,ц)яністых кустах і р…дка трапляе…а (на)вочы чалавеку. Голас грацыя кемл…васць і апярэ…е гэтай птушкі нарадзілі ў народзе (с,ш)часлівую прыкмету згодна з якой таго хто ўбачыць івалгу чакае в…лікая і радасная ўдача ў жыцці. У пералесках і гаях апошнія канцэрты дае салавей а (ў)пачатку ліп…ня падаё голас і зязюля. Сё…я ў гнёздах ц…церука глушца ра(п,б)чыка кнігаўкі бакаса пі(с,ш)чаць (жаўта)ротыя птушаняты. Выраслі і (ня)даўна пакінулі сваё жыл…ё і шпакі. (158)Паводле У. Бутарава
- Празрыстая пара вос…ні
Стаяла с…цішан…ая празрыстая пара восені. Яшчэ стракаталі конікі, там(сям) быў чуцен пах завялых траў. Крыху пазней р…дкія клёны ды бярозкі якія с…ратліва а…ваявалі ў соснаў і с…бе месца пад сонцам побач з імі нібы згаварыўшыся заб…руць усю ўвагу чалавека на с…бе. З…ляніна хвояў ды соснаў (не)зможа суперн…чаць з кідкім жоўта(бураковым) цёмна(малінавым) і ярка(пунсовым) лісц…м клёнаў бярозак асін.
Нёман супакойва…ся (як)бы наб…раўся сілы каб супраць(стаяць) в…трам якія наб…галі сюды з ла…чыны ў канцы лістапад(у,а). Рыба дагульвала на волі яшчэ (не)шукаючы глыбокіх ям каб забіц…а ў іх на зіму. Нос ло…кі р…заў ваду ціха плаўна. Вада яшчэ(не)скоўвала рукі холадам а толькі прыемна абдавала лё…кім хала…ком.
У цёплы яшчэ сон…чны дзень люд…зі выходзілі на бера(х,г) паглядзець на ваду пагрэц…а, з(ь,’)есці ябл…к ці грушу якія бралі з сабою. (Як)бы сама прырода і ба…ька Нёман вызвалялі людзей ад (ня)добрых дум зайздрас…ці і далучалі іх да спако(я,ю) і любові. (154)
Паводле Г. Марчука
- Ласі
Ласі зноў з(ь,’)явіліся ў мясцовасцях дзе прыродныя ўмовы а…павядаюць іх жы…ёвым патрэбам дзе яны вадзіліся раней у старыя часы але былі з…нішчаны драпежніцкім палява…ем. Цяпер лася (не)дзіва сустрэць (не)толькі ў далёкіх ра…нах але і ў ваколіцах буйных гара…кіх ц…нтраў.
Можна (у,ў)бачыць лася і пад (М,м)інскам але найбол…ш часта сустракаю…а яны ў л…сах па верхнім цячэ…і (Б,б)ярэзіны і на (П,п)алес…і. Іх там многа. Заб…ваць гэтых ж…вёлін забарон…на. (Па)колькі іх (не)чапаюць яны зусім (не)палахлівы…. Калі па дарозе праяз…ае машына лось (не)спяшаючыся а…бягае зусім (не)далёка і (з,с)пыняе…а. Калі маш…на праходз…ць ён зноў вяртае…а п…раходзіць дарогу і накіроўвае…а ў той бок куды ішоў раней.
Маладыя ласі амаль (не)баяцца людзей. Яны (не)хаваюц…а ў гушчары выходзяць на дарогі і лугавіны далучаю…а іншы ра(с,з) да статк(у,а) кароў заходзяць нава(д,т) у вёску.
А які прыгожы лось на волі з горда ўзнятай галавой з цёмнай магутнай шы…й і светлымі нагамі! У яго вельмі прыгожая лё…кая пахо…ка. (155)
Паводле А. Вольскага
- Наш з…мляк
Ваз…міце атлас і прыгл…дзьцеся да карты (паўднёва)амерыканскай краіны Чылі. Бачыце ля (Ц,ц)іхага акіян(у,а) там дзе да яго па…ступаюць магутныя в…ршыні (А,а)ндаў знаходзі…а горад (Д,д)амейка. А крыху паўночней горны хрыбет які носіць (тое)ж імя. Г…олагі могу…ь назва…ь м…нерал батанікі фі…лку з…олагі малюска звяза…ых (так)сама з імем Дамейкі. Аднак мала хто ведае што ўсё гэта і горад у далёкай краін(і,е) і горны ланцу(х,г) і кветка і м…нерал і ж…вёліна названа так у гонар нашага з…мляка выдатнага р…валюцыянера вучонага і падарожніка Ігната Дамейкі. Сын белару…кай зямлі ён ува…шоў у (С,с)усветную навуку пакінуў прыкметны сле(т,д) у фізі(ке,цы) хіміі і металургі(е,і) геаграфіі і батані(ке,цы) геалогіі і п…дагогі(ке,цы) этнаграфіі і з…алогіі.
Ігнат Дамейка нарад…іўся ў маёнтк(е,у) Нядз…ведка недалёка ад Міра вучыўся ў Віленскім ун…версітэце дзе і ўступіў у тайную р…валюцыйную арганізацыю.
У тысяча в…семсот тры…аць вос…мым год…е Дамейка даведа…ся, што ў (Ч,ч)ылі патрэбны выкла…чыкі хіміі і м…нералогіі. 3 дапамогай Міцкевіча быў аформле…ы кантракт на ш…сць гадоў.
Пасля сканчэ…я тэрмін(а,у) дагавор(у,а) вучоны заста…ся ў (Ч,ч)ылійскай сталіцы. (162)
Паводле А. Мальдзіс
Дыктанты
(экзаменацыйныя тэксты)
Хлеб(соль)
Была х…лодная поз…няя восень. Вец…р студ…іў рукі але Ган…е Ма…вееўне (не)льга было схаваць іх у кіш…ні яна трымала хлеб(соль).
Жанчына ўспам…нала як тры…аць гадоў наза(т,д) тут сустракалі салдат што выб…лі ворага (с,з) гара…ка. Маленькая Аня хвалюючыся несла на ру…ніку (т,ц)ёмны хлеб. Калі дз…ўчынка датупала да танка усё чаму яе вучылі жанчыны выл…цела (с,з) галавы. Яна бач…ла перад сабо(ю,й) ласкавыя як у ба…ькі вочы і шрам ля скроні па…коўніка. Асцярожна ўзяўшы хлеб па…коўнік дакрану(л,ў)ся да яго патр…скан…ымі губамі. Падня(л,ў) малую як пушынку тройчы пацалава(л,ў) паставі(л,ў) на танк.
Цяпер Ганна Ма…вееўна ішла да г…нерала ля скроні якога быў рубец. Г…нерал б…ражліва ўзя(л,ў) (с,з) рук жанчыны хлеб(соль) пач…ціва п…цалава(л,ў) зала…істы як сон…ца бохан.
– Д…якуй вам людзі за тое што вырошч…ваеце хлеб сказа(л,ў) г…нерал.
Ці пазнаў ён у жанчыне з орд…нам на жакец… худую дзяўчынку якая каліс…ці па…несла яму хлеб(соль)? Хлеб вырас на з…млі вызвале…ай ад вораг(у,а).
Сле(д,т) на з…млі
Пад словамі “сле(д,т) на з…млі” мы разумеем (не)а…бітак босай нагі на мокрым п…ску а нейкія ўчынкі справы чалавека па якіх яго маглі(б) помніць. Існуе(ж) мудрае выказван…е што чалавек пражыў жы…ё (не)дарэмна калі пабудаваў дом пасадзіў др…ва выг…даваў сына. Я…чэ чалавек павінен пакінуць сваім на…чадкам цудо…ны свет у якім яны маглі(б) ж…ць і гадаваць сваіх дз…цей.
Усё ж…вое імкне….а да сон…ца. Цягну…а да сон…ца лісты кветкі др…вы. (Без,бяз) сонца (не,ня)могуць існаваць (не,ні) жывёлы (не,ні) птушкі (не,ні) людзі. Жы…ё на з…млі (на)огул (не)магчыма без сон…ца. Чалавек(ж,жа) нара…аецца (не)толькі для таго каб ес…ці і піць. Для яго імкне…е да сон…ца гэта імкне…е да сваёй мэты жада…е яе зд…ейсніць.
Зорка ці мет…рыт (с,з)гараючы пак…даюць за сабо(ю,й) сле(д,т). I чалавек (не)павінен б…сследна з…нікнуць (с,з) З…млі. Які сле(т,д) пакіне пасля сябе сён…яшні м…лады чалавек залежыць ад яго с…мога.
Каршун і шчупак
Каршун (па)вольна кружыў па(над) воз…рам ра…кінуўшы крыл…ы. В…лікі зубасты шчупак стаяў у вад…е (не)рухома нібы затоплен…ае палена па…пільноўваючы верх…водак і плотак. Убачыўшы яго каршун як страла паляцеў (у)ніз і к…нуўся на рыбіну.
Вострыя к…пцюры ўчапіліс… ў шырокую цёмную спіну шчупака. Моцна тр…маючы здабычу каршун ірвану…ся (ў)гору. Але шчупак быў для яго зана…та в…лікі і ця…кі. Узняц…а з ім у паветра каршун (не)змог а выц…гнуць доўгія і крывыя к…пцюры (с,з) цела рыбы (не)здолеў.
Шчупак разявіў пашчу з вострымі як у пілы зубамі. Ён шалёна біў хв…стом і кідаўся (у,ва)ўсе бакі зал…ваючы каршуна вадою. Рыба ц…гнула птушку ў ваду а птушка рыбу ў паветра. Хто каго?
Крылы зняможан…ага каршуна намоклі а дужы шчупак усё ц…гнуў і ц…гнуў яго пад ваду пакуль глад…ь (не)самкнулася над птушкай (на)заўсёды. Драпежнік загубіў драпежніка.
Мураш…
Мураш… самыя ўпартыя праца…нікі лес(а,у). Яны вельмі чуйныя да надвор…я. Калі мураш… бе…перапын…а м…тусяцца на сцяж…нцы бойка цягнуць розныя будаўнічыя мат…рыялы то добрае надвор…е я…чэ пастаіць. Б…гуць у мурашнік без грузу чакай даждж(у,а) ці навальніцы.
Руды… лясны… мурашкі ж…вуць калоніяй у якой ёсць сва(і,е) законы. Рабочы… мурашы будуюць ж…тло здабываюць ежу ахоўваюць сваю т…рыторыю. (Ц,Т)ягнуць працаўнікі на сваіх спінах нава… тое што (ў)двая большае за іх саміх вусен…ў жуч…коў. Ж…хары аднаго в…лікага мурашнік(у,а) за д…ень з…ядаюць каля кілаграм…а шкодных нас…комых ліч…нак.
Ж…тло мурашоў толькі (з)вонку здае…а звычайнай горкай. У мурашнік(у,е) ёсць хады якія зачыняю…а ў навальніцу. Ад іх адыходзяць вуліцы з (двух)баковым рухам. Мураш… ствараюць сапраўдны…. гарады на гл…біні да двух метраў пад з…млёй.
Агарод…аны мурашнік све…чыць пра тое што чалавек клапоці…а каб ніякі звер (не)пакрыўдзіў мален…кіх л…сных руплі…цаў. Там дзе селя…а мурашы др…вы (не)хварэюць. Чатыры мурашнікі аздараўляю…ь ц…лы г…ктар лес(а,у).
Арфаграфічная хвілінка “Рыхтуемся да экзамену” для вучняў ІХ класа
Устаўце прапушчаныя літары, раскрыйце дужкі.
З..млякі(касманаўты), пра с..бе, плац..жнай адзінкай, прыродна(кл..матычных), так(сама), у гародз..(геро..), а..ценняў, выкладзе(н,нн)ае, нарэ(с,ш)це, лю(дс,ц)кія, (у)зімку, (з)далёк, дзес..ці, б…зме(ж,жж)а космас(у,а), ка(л,л)ектыўны, (на)працягу, штос..ці, зак..натворчасць, сусветна(вядомых) імёнаў, м(е,і)ц(э,е)натак, народы (Е,е)ўрапейскага кантынент(а,у), на (З,з)амкавай гары, узвышаецца (К,к)урган (Б,б)е(с,сс)мяротнасці, по(д,дз,дзь)віг, арт..лерыі, аўт..р..тэтнай, п(е,і)ратэхніцы, францу(зс,с)кай, све(т,д,ч)чанне, раке..чыкаў, ф…рверкераў, ф..номен, г(е,і)н(е,э)тыка, стр(ы,а)ечнай с..стры, т..р..торыя, (К,к)іеўская (Р,р)усь,( С,с)афійскі сабор, (П,п)олацкае княства, (В,в)ялікае (К,к)няства (Л,л)ітоўскае, арх..т..ктура (В,в)ізантыі, стаго…зе, вядома( ж), канц…лярыя, пакінуты (сам)насам, (паўз) дарогі, уздоў… Нямігі, лан..шафт, праяз..аць, л..ецца, а..ценне, ма…чын, мя(к,кк)і, ша…кавісты (шоўк), (ня,не)ходжаны, (не)ходжаны нікім, аген…чык, (груша)дзічка, інтэр…ер, падз..ме, (у)вачаві..кі, (дзе)нідзе, (усё)такі, (зноў)такі, (так)такі, (С,с)усвет, ліпен..скі, жнівен…скі, (Ч,ч)ырвоная (К,к)ніга (Б,б)еларусі.
Правапіс вялікай і малой літар
Філіял (Л,л)літаратурнага музея (Я,я)куба (К,к)оласа, вёска (М,м)ікалаеўшчына на (С,с)таўбцоўшчыне, на ўзбярэжжы (Б,б)алтыйскага мора, у (Д,д)ругую (С,с,)усветную вайну, (Л,л)юбчанскай кунсткамеры , у (С,с)маргон?скім раёне, раман (У,у)ладзіміра (К,к)араткевіча ?(Ч,ч)орны (З,з)амак (А,а)льшанскі (, цень (Б,б)елай (П,п)анны , абрысы (С,с)афійкі, з (Е,е)фрасі?яй (П,п)олацкай, у часы тэфана (Б,б)аторыя і (І,і)вана (Ж,ж)ахлівага напрастольнага (Е,е)вангелля, спіс (К,к)арана, паланэз (М,м)іхаіла (А,а)гінскага ?(Р,р)азвітанне з (Р,р)адзімай?, з роду (Х,х)раптовічаў, (С,с)маргонская (М,м)ядзведжая акадэмія.
Тэставыя заданні па арфаграфіі
1 Правапіс галосных о, э, а
А1. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара а:
1) кр..мяны 3) пр..снак 5) гард..роб
2) крат..р 4) пр..снаводны
А2. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара э:
1) сакр..тар 3) шч..бятаць 5) р..дкалессе
2) ц..нтральны 4) р..прадукцыя
А3.Адзначце словы, у якіх дапушчаны арфаграфічныя памылкі:
1) сальфеджыа 3) чорствы 5) дрэсіроўшчык
2) інсцэніроўка 4) дрэвасек
А4. Адзначце ўласныя назоўнікі, пры перакладзе якіх з рускай мовы на
беларускую ў першым складзе пішацца літара а:
1) Ремарк 3) Щербак 5) Шевчук
2) Шекспир 4) Чернов
В1. Перакладзіце з рускай мовы на беларускую слова адресат.
2 Правапіс галосных е, ё, я
А1. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара е:
1) м..рзлата 3) б…сконца 5) см..танковы
2) бусл..ня 4) г..ктар
А2. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара я:
1) зв..рабой 3) н..значны 5) погл..д
2) ск..птычны 4) Свіц..зь
А3. Адзначце словы з арфаграфічнымі памылкамі:
1) пецярня 3) лялячны 5) першацвет
2) селядзец 4) зазялянелы
А4. Адзначце словы, пры перакладзе якіх з рускай мовы на беларускую
адбываецца пераход е ў я:
1) Европа 3) земляк 5) календарь
2) сенсация 4) персона
В1. Запішыце слова, якое мае лексічнае значэнне ‘дзіцяня мядзведзя’
3 Правапіс галосных о, э, а, е, ё, я ў складаных словах
А1. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара о:
1) р..знапланавы 3) сл..ваформа 5)ст..тысячны
2) р..знаскланяльны 4) кар..ткахвосты
А2. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара я:
1) в..лікадзяржаўны 4) насенн…сушылка
2) в..лікагрузны 5) жыцц..ўстойлівы
3) пал..водства
А3.Адзначце словы з арфаграфічнымі памылкамі:
1) мавазнаўства 3) скараспелы 5) земляробчы
2) палітэхнічны 4) фатаконкурс
А4. Адзначце словы, пры перакладзе якіх з рускай мовы на беларускую
адбываецца пераход е ў я:
1) Великобритания 4) огнетушитель
2) конезавод 5) медеплавильный
3) третьеклассник
В1. Запішыце складаны прыметнік, утвораны ад словазлучэння высокая
якасць
__________________________________________________________________
___
4 Правапіс спалучэнняў галосных у іншамоўных словах
А1. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара а:
1) бі..тлон 3) афіцы..нт 5) тэ..рэма
2) І..рданія 4) рэ..лізм
А2. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара ё:
1) стады..н 3) Мі..ры 5) рады..ла
2) ге..лаг 4) і..наабмен
А3. Адзначце словы з арфаграфічнымі памылкі:
1) ініцыятыва 3) район 5) феерычны
2) іерогліф 4) Нью-Йорк
А4. Адзначце словы, у якіх пры перакладзе на беларускую мову на адну
літару менш, чым у рускай мове:
1) ионизация 3) фойе 5) иезуит
2) миллион 4) иерархия
В1. Запішыце беларускі адпаведнік да слова аккордеон рускай мовы
5 Правапіс літар і, ы,й
А1. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара й:
1) пера..начыць 3) пра..нфармаваць 5) уз..шоў
2) за..нелы 4) за..сці
А2. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара і:
1) спад..лба 3) дэз..нфармацыя 5) контр..гра
2) паліт..нфармацыя 4) пад..граць
А3. Адзначце правільна напісаныя словы:
1) надыйшоў 3) зайскрыцца 5) медінструменты
2) дэзынфекцыя 4) безыніцыятыўны
А4. Адзначце словы з арфаграфічнымі памылкамі:
1) заіканне 3) безіменны 5) неімаверна
2) абыграць 4) бортінжынер
В1. Запішыце дзеяслоў, утвораны з дапамогай прыстаўкі пра- ад слова
існаваць.
6 Правапіс у, ў
А1. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара у:
1) да ..рача 3) ка..чук 5) шо..
2) рады..с 4) беларуска-..краінскі
А2. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара ў:
1) фа..на 3) слова “..поперак” 5) со..с
2) тра..р 4) а..тограф
А3. Адзначце словы з арфаграфічнымі памылкамі:
1) фраў 3) сімпозіум 5) вялікая ўрна
2) Кавказ 4) саўна
А4. Адзначце словы, пры перакладзе якіх з рускай мовы на беларускую
адбываецца пераход л у ў:
1) Волга 3) полтысячи 5) колхоз
2) шёлк 4) колбаса
В1. Як называецца буйная афрыканская птушка атрада бегуноў з
прыгожым апярэннем?
7 Правапіс д і дз, т і ц
А1. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара дз:
1) каар..ынаты 3) ..весце 5) ві..эасалон
2) у зго..е 4) па..везці
А2. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара т:
1) шах..ёр 3) на плане..е 5) на..юрморт
2) ап..эка 4) у сваяц..ве
А3. Адзначце правільна напісаныя словы:
1) цюбецейка 3) індэец 5) Хрысціна
2) затвярдзелы 4) аптымізм
А4. Адзначце словы, пры перакладзе якіх з рускай мовы на беларускую
адбываецца пераход т у ц:
1) терпение 3) бантик 5) четверг
2) терраса 4) бритвенный
В1. Перакладзіце з рускай мовы на беларускую слова адресат.
8.Правапіс падоўжаных зычных
А1. Адзначце словы, у якіх прапушчаны літары:
1) трэ..ці 3) замуж..ам 5) тэр..ыторыя
2) даўгалец..е 4) замуж..а
А2. Адзначце словы, у якіх пішуцца літары нн:
1) насе(н,нн)е 3) то(н,нн)а 5) Га(н,нн)а
2) на се(н,нн)е 4) мадо(н,нн)а
А3. Адзначце словы з арфаграфічнымі памылкамі:
1) ружжо 3) Ілліч 5) каледж
2) палесскі 4 ) разводзе
А4. Адзначце словы, у якіх пры перакладзе на беларускуюмову
захоўваецца падвоенае напісанне літар:
1) ванна 3) аппетит 5) программа
2) Одесса 4) Жанна
В1. Запішыце назоўнік гусь у форме творнага склону адзіночнага ліку.
9.Ужыванне вялікай і малой літар
А1. Адзначце выпадкі, у якіх пішацца вялікая літара:
1) (В/в)алодзеў брат 4) Мікалай (Д/д)ругі
2) (М/м)агілёўшчына 5) (С/с)карынаўскія пераклады
3) (Х/х)рысціянін
А2. Адзначце выпадкі, у якіх пішацца малая літара:
1) (Б/б)альзакаўскі ўзрост 4) (Б/б)алгары
2) (Б/б)іблія 5) мяккая (З/з)ямля
3) (М/м)іністэрства ўнутраных спраў
А3. Адзначце выпадкі, у якіх дапушчаны арфаграфічныя памылкі:
1) Пушкінскія чытанні 3) Гарлахвацкія 5) курган
2) Вадзянік 4) аўчарка Славы
А4. Адзначце выпадкі, у якіх усе словы пішуцца з вялікай літара:
1) (Н/н)обелеўская (П/п)рэмія
2) (П/п)апа (Р/р)ымскі
3) (В/в)ялікае (К\к)няства (Л\л)ітоўскае
4) (О/о)рдэн (М/м)аці
5) (Д/д)зень (Н\н)астаўніка
В1. Укажыце, колькі слоў пішацца з вялікай літары ў словазлучэнні
(Б\б)еларускі (Д/д)зяржаўны (П/п)едагагічны (У/ў)ніверсітэт (І/і)мя
(М/м)аксіма (Т/т)анка
Заданні для падрыхтоўкі вучняў да экзамену. Тэма “Арфаграфія”:
— Напісанні, заснаваныя на фанетычным і марфалагічным прынцыпах
— Правапіс о, э — а (ы); е, ё — я.
— Галосныя ў складаных словах.
—Правапіспрыстаўных галосных і зычных.
1. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара ё:
1) ідэ..лаг, 2) кі..ск,
3) патры..т, 4) ма..р,
5) акардэ..н.
- Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара э:
1) эф..кт, 2) інж..нер,
3) ас..нсаванне, 4) р..льеф,
5) ац..ньваць.
- Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара о:
1) дэп.., 2) гл..таць,
3) рады.., 4) дэк..рацыя,
5) Токі.. .
- Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара е:
1) перас..ленец, 2) с..ржант,
3) аб..ліск, 4) Ад..са,
5) Х..рсон.
- Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара я:
1) гені..льны, 2) фе..рверк,
3) афіцы..нт, 4) по..с,
5) с..мнаццаць.
- Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара а:
1) світ..р, 2) лод..р,
3) в..льналюбівы, 4) шніц..ль,
5) р..монт.
- Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара я:
1) вас..мнаццаць, 2) в..снушкаваты,
3) кал..ндар, 4) дзе..ч,
5) кал..ктыў.
- Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара о:
1) мн..газначны, 2) п..ўнаметражны,
3) ч..рнабровы, 4) д..ўгавечны,
5) ст..тысячны.
- Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара а:
1) выс..карослы, 2) д..ўгачаканы,
3) др..бналісты, 4) выс..кагорны,
5) кар..ткачасовы.
- Адзначце словы, у трэба ўставіць літару я:
1) хвал..падобны, 2) пуц..водны,
3) земл..робства, 4) сво..асаблівы,
5) вол..выяўленне.
- Адзначце словы, у якіх трэба ўставіць літару е:
1) пуц..ўкладчык, 2) жыцц..сцвярджальны,
3) жыцц..дзейнасць, 4) два..борства,
5) вугл..прамысловы.
- Адзначце словы, дзе няправільна ўстаўлены выдзеленыя літары:
1) чырвананогі (бусел) — чырвонагаловік,
2) доўгахвосты — даўгажыхар,
3) шырокаплечы — шыракаэкранны,
4) політэхнічны — паліклініка,
5) стагоддзе — стометроўка.
